AYŞE ŞASA

     Son kitabı Bir Ruh Macerası, yaşamı üzerine kendisiyle yapılmış söyleşilerden oluşuyor Ayşe Şasa’nın. Kitap anılar üzerinden, 1940’lara kadar giden, Türkiye’de üst sınıfa mensup bir ailenin yaşamına ışık tutmakla birlikte aynı zamanda  yakın tarihte egemen sol  kültür çevresindeki insan ilişkileri hakkında  önemli ipuçları veriyor. Bunları Ayşe Şasa’nın  zorlu geçen yaşamının paralelinde ediniyoruz.

     Ayşe Şasa ismiyle ilk nerede karşılaştım? Sanırım 1996 yılıydı; Konya’da kütüphanede Gösteri  dergisinin eski sayılarını karıştırırken İsmet Özel hakkında bir yazısını okudum. Sonraları televizyonda sinema filmleri üzerine yaptığı değerlendirmeleri ve Dergah dergisindeki Yeşilçam Günlüğü başlıklı yazılarını hatırlıyorum. İlk okuduğum kitabı farklı  fantastik  içerikli Şebek Romanı oldu.  

     Ayşa Şasa pek de başarılı geçmeyen ilkokulun ardından başarılı geçen Amerikan Kız Koleji yılları dahil hep yalnız bir insan olmuş; ailede ve okulda yalnız ve mutsuz. Bu yalnızlık sonucu olsa gerek daha çocukluğundan itibaren nevrozdan muzdarip; rahatsızlıklar sonraları  zihin bulanıklığı, paranoya hali, korkunç bir psikolojik bozukluk, şizofreni tarzı bir hastalık olarak peşini bırakmıyor. Kolej son sınıfta yazdığı Yaşadığımız Odalar adlı  oyunun sergilenmesinin gördüğü ilgiyle sanat çevresine adım atıyor. Yeşilçam’da çok sayıda filmin senaryosunda görev alıyor. 

     Bir Ruh Macerası’nı oluşturan  Ayşe Şasa’nın hayat hikayesinin kendi ağzından aktarıldığı röportajlar  Leyla İpekçi, Meryem Atlas ve Berat Demirci tarafından yapılmış. Kitap henüz çok taze; Kasım 2009 baskılı.

     Kitabın en önemli yanı, Türkiye’de yaşayan insanların kültürlerini oluşturan İslam’la ilişkilerinin Cumhuriyetle kırılmaya uğramasından kaynaklanan savrulmuşluğu ifade etmedeki başarısı. Bu savrulma en fazla üst sınıfa mensup ailelerde kendini gösteriyor. Öyle ki Batı’nın her şeyini şartsız bir kabulle karşılama söz konusu. Batılı, yeni, asri olan her şeyi benimseme; geçmişe, geleneğe, yerli olana ait her şeyi  hor görme/hafife alma anlayışı hakim.    

     Gelenekten kopmuşluğun yansımalarından biri Ayşe Şasa’nın belki de bütün hayatını etkileyecek olan üst sınıfa mensup bir ailede çocukların bebekliklerinden itibaren yabancı mürebbiyeler elinde yetişmesinde ortaya çıkıyor.  Ebeveyn ilgi/şefkat/sevgisinden mahrum, çoğunlukla katı disiplin ve hatta şiddete dayalı bir terbiye tarzına maruz kalan çocuklar…  Batı hayranlığının getirdiği ebeveynlerin ecnebi mürebbiyelere duyduğu sarsılmaz güven çocukların maruz kaldığı zulmü görmelerini dahi engelleyen boyutlarda. Çocukların yabacı bakıcılara teslim edilmesinin getirdiği diğer bir sonuç; ait olduğu toplumun değerlerinden kopmuş kişiliklerin boy vermesi.  

     Başta belirtildiği üzere Ayşe Şasa’nın Bir Ruh Macerası’nda dile getirdiği bir diğer husus 60’lı yıllar Türkiye’sinde kültür hayatına egemen olan sol çevrede yaşanan insan ilişkileri.  Cevat Çapan, Selahattin Hilav, Vedat Türkali, Atilla Tokatlı, Atıf Yılmaz, Memduh Ün, Aziz Nesin, Ruhi Su, Lütfi Akad ve daha başka isimlerin içinde yer aldığı bir çevre. Kemal Tahir’e kitapta geniş yer veriliyor. Yılmaz Güney söz konusu edilen bir diğer isim. Kitapta anlatılanlara bakınca insan, yakınlarda vefat eden sinema yönetmeni Zeki Ökten’in ardından Kadir İnanır, Tarık Akan, Atilla Dorsay gibilerin sitayişkar sözlerinin samimiyetine inanmakta güçlük çekiyor. Uzun yıllar Yeşilçam’ın içinde yer aldığı halde ağır psikolojik rahatsızlıkları nedeniyle kaldığı hastahanelerde ve sonrasında “Yeşilçam’da hiç mi insana benzer, bana insanca davranan biri olmadı? Gerçekten benim hiç mi dostum yok? ” deme noktasına geldiğini dile getiriyor, Ayşe Şasa.

     Yazarın Kemal Tahir’le yakınlığı kitapta fazlaca yer bulmuş. Kemal Tahir’i “yerli olmak”tan, “batıcı okumuşlarımızın züppece eğilimleri”nden söz ederken; sonra “burjuvanın müsbet tarafları olduğu”nu söylerken buluyoruz. Yazar, Kemal Tahir’in sanatın geleneksiz yapılamayacağı fikrini çevresine aşıladığını aktarıyor.

     Yazarın ateizmden Müslümanlığa uzanan süreçte değindiği noktalar ilginç. Mesela büyük dayısı    Rauf Orbay’ın “gerici” diye damgalanması