DERVİŞİN ZİKRİ

                        

     Yerine göre suskunluğun dahi kendini ifade etmede benimsenir bir yol olabileceği gerçeğini göz ardı etmeden bir ifade yolu olarak konuşmanın, söz söylemenin mahiyetini anlamaya gayret edelim. Konuşmanın aracı sesler, kelimeler, cümleler anlamın ancak onlara yüklenilen kadarını taşıyabilir. Buradan bütünüyle dile hâkim olunabileceği sonucu çıkarılmamalı elbette.

     Anlaşma yöntemlerinin başta geleni,  kendini ifade etmenin en kolay yolu konuşma pek çok bakımdan sınırlılığa sahip. İnsan kendini ifade ederken içinde bulunduğu psikolojinin etkiden öte belirleyiciliği altında kalır. Söylemek istenileni hiçbir anlam kaymasına uğratmadan, aynıyla ifade etme iddiası, su içine batırılan termometre ile sıcaklık ölçmeğe benzer. Oysa ölçülen hiçbir zaman sadece su sıcaklığı olmayacaktır. Ölçüm, termometre ile su arasındaki ısı alışverişin ardından gerçekleşmektedir.    Ölçülen sıcaklık, suyun asli sıcaklığı olmadığı gibi ifade edilen de anlatılmak istenileni aynıyla iletmekten uzaktır.

      Konuşmanın sınırlılığı bununla kalmaz. İfade edilenler her an öfkenin yol açtığı sövgünün gölgesinde, ikide bir dilden dökülmesine engel olunamayan ‘klişe’lerin yedeğinde ağızdan çıkmaktadır. Sövgü konuşmayı sadece çirkinleştirmez, aynı zamanda anlamı kaybettirir. Sövgüyle örülen duvara harç malzemesi olmaktan öteye gitmez konuşmanın maksadı. Çocukluğun sokaklarında salınırken çiğnenen sakız olan sövgüyü yetişkinlikte hala ağızlarında tutmakta devam edenler, anlamı çiğnediklerinin farkına varamazlar. Böyle olduğu içindir ki yaptıkları söz söylemekten çok tükürmekle eşdeğerdir, o ise kirliliğe yol açar. Klişelere başvurma ucuzca bir tavrın, sokak ağzı kullanma kolaycılığın, sövgüye dayanma gayri ahlakiliğin göstergesidir. Cümlesi ise hafifliğin işaretidir.

     Konuşurken kolaylıkla sövgüye başvurma, biraz sıkışınca hemen sokak ağzı kullanmaya meyletme, zora geldiğinde klişelerden medet umma bütün bunları yapan kimsenin zihninde taşıdığı fikirlerin kıymetini ortaya koyması açısından dikkate alınmalı. Kafalarında değer yüklü fikre yer veremeyenler dile sözün güzelini getiremezler. Sözü güzelce dile getiremezler. Zihin güzelliklere mekân olmadıkça dilin güzelliklere yol olmayışını doğal karşılamak gerekir.

     Konuşmanın kendini ifade etmede sağladığı kolaylık kadar düşünmeye yeterince vakit bırakmayışı bir başka aksayan yönü. İnsanlar size kulak vermektedir, dile gelen her kelimeniz bir sonrakine ihtiyacı doğurmaktadır. Her kelime tatminsizliği artırmakta, yeni kelimelerin beklentisi çoğalmaktadır. Konuşanın daralmışlığını ele verir bu manzara. Bu daralmışlıkla fikir oradan oraya savrulur. Kendi haline bırakıldığında mecrasını bulmada zorlanmayacakken dıştan etkilerle yolunu şaşırır. Kafada yer alan fikirle dile gelen zikrin akrabalığından bile söz etmek zordur artık.

     Meselenin iki boyutu belirgin hale geliyor. İlki, düşüncenin muhtevasındaki yetersizlik yani nitelikten yoksun düşünce. Böylesi düşüncenin ifadesi olacak sözlerin değeri yüksek olmayacaktır. Diğer taraftan mahiyetinde değerli olma potansiyeline sahip düşüncenin dile gelme sürecinde uğradığı müdahalelerle aslında dile gelememesidir.

     Matematik diliyle ifade etmek istersek sözün mahiyeti, düşüncenin muhtevasının fonksiyonudur. Düşüncenin haiz olduğu muhteva sözün mahiyetini belirlemektedir. Öte yandan değerine inandığınız düşünceyi düzeysizce dile getirmekten hayâ edersiniz.  Alelade düşünceler sözün fevkaladeliğine kaynaklık edemez. 

     ‘Dervişin fikri ne ise zikri de odur.’ sözü insan olmaya bir vurgudur her şeyden önce.   Sözün özü, derviş olmak gerektir;  fikir sahibi olayım dersen yahut söz sahibi olmak dilersen. Aslında mesele sadece ol’ma meselesidir.  

     yukselgel@mynet.com