MAHALLE BASKIN OLMALI

    Toplum yerine millet demekten yanayım. Toplum denildiğinde insanlar arasında olması gereken irtibatın yeterince kurulamadığı anlaşılıyor. Millet, toplumu aşan bir seviyeyi işaret ediyor. Millette toplumda olandan fazlası var. Toplum ve millet kökenleri farklı  kelimeler olmakla birlikte asıl olarak anlamlarıyla farklılaşan iki kavram. "İnsanlar arasındaki  irtibatın gücüyle kurulan  bir yakınlığı  içinde  taşıyan milletin alt birimleri nelerdir?" sorusuna verilecek doğru karşılığın mahalleyi de içermesi gerektiğini düşünmek yanlış olmayacaktır. 

     Mahalle kendi sakinlerine geniş manada ev işlevi görür. Bu işlev en başta mahallenin güvenli bir yer oluşuyla tezahür eder. Günümüzde pek kalmayan yapısıyla  bakkalı, camisi, komşulukları, yaşlıları, cenazeleri, düğünleri ile insana yaraşan bir havanın teneffüs edildiği ve insanlar arası sıcaklığın hissedildiği bir ortamdır mahalle. 

     Çok katlı binaların yaygınlık kazanmasıyla mahalle oldukça büyüyerek mahalle olmaktan çıkmış, insanların birbirlerini tanımadığı, aynı apartmanın sakinlerinin dahi birbirinden habersiz yaşadığı bir hale bürünmüştür.  Zaten bu kadar çok insanın tanış olmaları imkân harici. Mahallenin bu boyutlarda büyümesi onu şehre dönüştürmüştür. Her mahalle başlı başına bir şehirdir artık. Böylece mahalle yok olmuştur. “(Oysa) insanlar bir mahallede yaşıyordu, tek tek birbirlerini tanıyorlardı. Hasta, fakir biliniyordu.”[1]

     Şehrin kalbi mahallede atar. Mahalle ülkede iç huzurun yaşandığı hallerde üstlendiği bu işlevini dıştan gelen tehlikelere maruz kalındığında da görecektir. Mahallenin şehir için merkez olma işlevi ve ardından ülke için merkez işlevi görmesi milletin tabii organizasyonunun önemli bir birimi olması dolayısıyladır. Bu “tabiilik” kendiliğindenlik demek olmayıp belki yüzlerce yıla yayılan “iç”teki toparlanma çabaları yanında “dış”a yönelik direnme mücadelelerinin sonucudur.  

     Turgut Cansever mahallenin “insanların bilinçle katıldığı yüksek bir kültürün sağladığı imkânlar ile gerçekleştirilmiş olduğunu” ifade eder. Çevreye itina, hat sanatı, müzik ve şiirin unsurları olduğu bir kültürden söz ediyoruz burada. Sömürgecilerin İslam ülkelerinde tekkelerle birlikte öncelikle önemli bir sosyal kurum olarak mahalle teşkilatlarını hedef almış olmaları hayli dikkat çekicidir. Çünkü bu kurumlar milletçe oluşturulmuş örgütler olup işgalcilere direnişte etkiliydi.[2]

     “Hayatın her alanının biçimlendirildiği, neredeyse insana özgür hareket edebileceği bir yörenin bırakılmadığı günümüzde insanın kendi dünyasında nefes alma imkânlarını araştırırken mahalle bunun gerçekleştirilmesine elverişli bir ortam olabilir mi?” sorusu anlam kazanıyor burada. İnsan üzerinde hegemonya kurma çabalarının insanlar arasında kurulacak sahici münasebetler yolu ile sekteye uğratılabileceği düşüncesi böylesi bir sahiciliğin gerçekleştirilebileceği bir mekân olarak mahalleye götürür bizi. Mahallenin var kılınabileceği fikri “İnsan için başka bir dünya mümkündür.” görüşüne duyulan güvenin sonucudur. 

     Hayatın her alanının biçimlendirilmesi, insana özgür hareket edebileceği bir yörenin bırakılmayışı, dolayısıyla insan üzerinde kurulan hegemonya şeklinde tezahür eden modern kuşatmanın yarılabilmesi ve giderek aşılabilmesi evrensel çapta karşı koyuşlarla başarılacak gibi gözükmüyor. Çünkü kuşatmanın merkezi böylesi karşı koyuşları rayından çıkaracak araçlara fazlasıyla sahip. Direnme, karşı koyma, inisiyatif elde etme imkanları yerele yöneldikçe, mücadele alanının sınırları belirginleştikçe ihtimal dahiline girecektir. Sınırları belli bir alanda gerçekleştirilen çabalar sonuç alma bakımından evrensel çapta yapılacaklara hem önceliklidir,  hem de tercih edilir. İşte başlangıç olarak sınırları belirgin saha mahalle olabilir.  Millete ulaşmak için kalkış noktası burasıdır.  

     İnsan için yeryüzünde bulunuş gayesinin gerektirdiği ölçüler istikametinde davranmak ertelenemez bir ödevdir.  Buna uygun bir yapı kurmak dolayısıyla ihtiyaç duyulan mekân insani erdemlerin boy verebileceği ortamı sağlar. Mahalle yaratılıştan getirdiği şerefini varlığında taşımayı başlıca görevi bilen fertlerin hayat sahasıdır. Günümüzde insan “şeref”ine yönelmiş silahlar karşısında teslim olmamak borcunu kendine böylesi alanlarda istinatlar bularak ödeyebilir. 15.11.2010, Köylükent

yukselgel@mynet.com  

---

[1] Mustafa Kutlu, Şehir Mektupları, 1999, Dergah Yayıncılık

[2] Turgut Cansever, İstanbul’u Anlamak, 1998, İz Yayıncılık